Tôi thường nghe rằng chúng ta nên “sống trong giây phút hiện tại”, “bây giờ và ở đây”, “sống trong hiện tại” hoặc những câu tương tự, nhất là ở những nơi tu tập thiền.
Tôi cũng đã từng nghe nhiều giảng giải về những cụm từ này nhưng cảm thấy chưa thỏa mãn. Vì vậy tôi muốn chia sẻ những ý kiến cá nhân về đề tài này đứng trên quan điểm Đại Thừa.
Trước hết, câu “sống trong giây phút hiện tại” ngụ ý nhắc nhở chúng ta không nên để tâm bị tán loạn. Chúng ta luôn luôn “vọng tưởng”: nghĩa là chúng ta không thể ngừng suy nghĩ.
Ví dụ, trong khi đang ăn kem rất ngon, và do tập khí (thói quen), ta lại vừa ăn vừa nghĩ về công việc ở công ty.
Một số người cho rằng như vậy là tốt và cần thiết vì có thể làm nhiều việc trong cùng một lúc (multi-tasking) nhưng đối với hành giả thiền đúng nghĩa thì đó là sự loạn tâm: trí óc làm việc liên tục không ngừng sẽ có hại và đó là một biểu hiện của tâm tán loạn. Điều này không có lợi vì chúng ta không thể làm chủ được suy nghĩ của mình. Đó là nguyên nhân các thiền sư khuyên chúng ta nên sống trong hiện tại và hãy tập làm giảm bớt vọng tưởng bằng cách chú tâm vào việc đang làm, không cho tâm mình chạy ngược chạy xuôi (lăng xăng).
Tâm chúng ta thích vọng tưởng, nhớ về quá khứ hay tính toán cho tương lai thay vì nên chú tâm vào hiện tại. Đó là lơ là, bỏ mặc thực tại mà chúng ta đang sống. Sự thật là vì chúng ta vô phương ngừng tâm lăng xăng nên cần phải rèn luyện tâm tập trung vào hiện tại, như vậy chúng ta sẽ dễ dàng tập trung tư tưởng khi “cần” phải suy nghĩ.
Hãy cùng phân tích sâu hơn về cụm từ “sống ở đây và bây giờ”. Ở đây chỉ về không gian và bây giờ chỉ về thời gian.
“Ở đây” chỉ nơi chốn mà chúng ta đang có mặt. Chúng ta nên ý thức rõ ràng nơi chốn vật lý hoặc môi trường cụ thể mà chúng ta đang trụ, tức là thân ở đâu thì tâm ở đó. Đối với người theo Đại Thừa thì sâu sắc hơn, “tại đây” có nghĩa là THÂN của bạn: tầng sâu thẳm nhất của các giác quan. Những hành giả thiền Đại Thừa thực thụ sẽ vạch cho chúng ta thấy tầm quan trọng của việc trì giữ nội tâm và không phóng ngoại theo hình dạng, màu sắc (sắc), âm thanh (thanh), mùi (hương), vị, các đối tượng của sờ, nắm (xúc) và vạn vật (pháp). Như vậy là ta đang sống ở đây, trong thân ta.
Bây giờ nói về giây phút hiện tại. Kỳ thực, nó không tồn tại bởi vì nó thuộc về quá khứ. Ngay khi chúng ta vừa nói đến hiện tại, nó đã trở thành quá khứ rồi. Chúng ta không thể mang tương lai vào nắm bắt hiện tại vì tương lai chưa xảy đến. Cho nên đây là chỗ mà kinh Kim Cang nói đến:” Quá khứ bất khả đắc, hiện tại bất khả đắc và tương lai bất khả đắc.” Diễn giải về bây giờ và ở đây, có thể tóm tắt rằng “bây giờ” ngụ ý khuyên chúng ta nên trân quý giây phút hiện tại. Hãy trân quý cuộc sống khi chúng ta còn có thể. Tôi có thêm đề nghị rằng: hãy sống thiện bằng cách làm việc thiện và đừng quá nuông chìu bản thân. Hơn nữa, chúng ta không nên có cái nhìn thiển cận và chỉ quan tâm, chỉ hưởng thụ kiếp sống này. Chúng ta phải không ngừng tạo thiện nghiệp và tránh tạo ác nghiệp bởi vì những hành động, việc làm và sự chọn lựa của chúng ta trong kiếp sống này sẽ ảnh hưởng đến kiếp sống vị lai. Đây là tinh thần “sống trong hiện tại” của Đại Thừa: hành thiện nhằm tạo nhân duyên tốt đẹp để thăng tiến và vươn mình thoát khỏi các tập khí ích kỷ và nhỏ nhen của phàm phu để trở nên thánh thiện hơn.
Cuối cùng, “sống tại đây” nghĩa là quan tâm đến môi trường. Hãy giúp cải thiện môi trường, nơi ta đang sinh sống, sinh hoạt thay vì lợi dụng để vun bồi cho lợi ích cá nhân. Sống trong hiện tại tức là quan tâm cho người khác, chúng sanh khác. Hãy kiên quyết chỉ sống lương thiện và chan hoà, dễ thương thay vì chỉ mưu toan cho sự thuận lợi, và khoái lạc của riêng mình mà thôi.
Thầy Thích Vĩnh Hoá.
